Zamawiający, prowadząc postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego na roboty budowlane, w celu oceny spełniania warunku dotyczącego posiadania wiedzy i doświadczenia może żądać od wykonawcy wykazu robót budowlanych wykonanych w okresie ostatnich 5 lat przed upływem terminu składania ofert albo wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy – w tym okresie. Ma on prawo żądać podania ich rodzaju i wartości, daty i miejsca wykonania oraz załączenia dowodów dotyczących najważniejszych robót, określających, czy roboty te zostały wykonane w sposób należyty, oraz wskazujących, czy zostały wykonane zgodnie z zasadami sztuki budowlanej i prawidłowo ukończone. Wszystko to wynika z obowiązującego od ubiegłego roku rozporządzenia prezesa Rady Ministrów z 19 lutego 2013 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy, oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane (DzU z 2013 r. ?poz. 231). Okres Zgłaszania Wad jest odpowiednikiem okresu udzielonej gwarancji jakości Należy uznać więc, że wykonawca w celu udowodnienia, że roboty budowlane wykonane zostały w sposób wymagany przez zamawiającego, może przedstawić – jak dotychczas najbardziej popularne wśród wykonawców – listy referencyjne, a także: faktury czy protokoły odbioru, z których jednoznacznie wynika, że roboty zostały zrealizowane w sposób należyty, zgodnie z zasadami sztuki budowlanej oraz prawidłowo ukończone. Ważna jest treść Najważniejsza jednak jest treść, a nie nazwa czy tytuł przedkładanego dokumentu. Potwierdza to również orzecznictwo Krajowej Izby Odwoławczej, np. wyrok KIO ?z 3 kwietnia 2013 r. (KIO 645/13), zgodnie z którym: „Choć w praktyce dokumenty potwierdzające prawidłowe wykonanie robót, dostaw lub usług często nazywa się referencjami, niekoniecznie wymaganym dokumentem będzie dokument o nazwie „referencja". (...) W konkretnych przypadkach za takie dokumenty mogą zostać uznane np. pisemne potwierdzenia prawidłowego wykonania, protokoły odbiorów końcowych, a nawet pismo zamawiającego skierowane do wykonawcy po zakończeniu realizacji zamówienia, towarzyszące zwracanej gwarancji należytego wykonania. Do zamawiającego należy ostateczna ocena, czy dany dokument jest wystarczającym potwierdzeniem prawidłowego wykonania zadania wykazanego, jako doświadczenie wykonawcy". Są wątpliwości Powstaje jednak pytanie: co w przypadku gdy wykonawca wykonał roboty budowlane oparte na warunkach kontraktowych Międzynarodowej Federacji Inżynierów Konsultantów (dalej: FIDIC), które charakteryzują się wydaniem zarówno świadectwa przejęcia robót, jak i świadectwa wykonania? Poważne zastrzeżenia, zarówno zamawiających, jak i wykonawców, budzi ocena, czy świadectwo przejęcia robót jest wystarczającym dokumentem potwierdzającym należyte wykonanie robót budowlanych. Treść tego dokumentu może budzić wątpliwości w związku z tym, że niejednokrotnie wskazane są w nim wady, które muszą być naprawione tak, aby można było następnie wydać świadectwo wykonania, gdyż wystawiane jest ono dopiero po upływie okresu zgłaszania wad. Zasadniczo wykonane W wielu świadectwach przejęcia robót jest sformułowanie „zasadniczo wykonane". Na podstawie informacji zawartej na stronie internetowej Urzędu Zamówień Publicznych uznać należy, że pojęcie „należycie wykonane" mieści w sobie zarówno określenie „zgodnie z zasadami sztuki budowlanej", jak i „prawidłowo ukończone". Zgodnie z orzecznictwem pojęcie „zasadniczo wykonane" jest określeniem też wystarczającym. Jak wynika z wyroku KIO z 24 czerwca 2013 r. (KIO 1348/13): „Z obowiązujących przepisów prawa nie sposób wywieść, że wymagane jest użycie zwrotu »należycie wykonane«. Warto więc powtórzyć, że ustawodawca pozostawił wykonawcom dowolność co do formy i treści dokumentu, z zastrzeżeniem, że w każdym przypadku z dokumentu winno wynikać wykonanie robót, dostaw lub usług zgodnie z przyjętym zobowiązaniem umownym". Walor dowodu Z analizy orzecznictwa KIO wynika też, że omawianemu dokumentowi, innemu niż „zwykły" protokół odbioru, przysługuje walor dowodu potwierdzającego należyte wykonanie robót. Celem potwierdzenia, że świadectwo przejęcia robót stanowi dowód potwierdzający wykonanie robót nawet wtedy, gdy wskazane w nim są prace zaległe czy wady, które w istotny sposób nie przeszkadzają ?w korzystaniu z nich, wskazuję interesujący wyrok KIO ?z 27 lipca 2011 r. (KIO 1507/11). Zdaniem autorki Ewa Gadomska prawnik z Kancelarii Prawnej PIERÓG & Partnerzy Zgodnie z przepisami oraz orzecznictwem KIO uznać należy, iż świadectwo przejęcia robót jest wystarczającym dokumentem, który stanowi referencję wykonawcy posiadania odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, która jest wymagana w specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Jest tak nawet, gdy do świadectwa przejęcia robót dołączony jest wykaz zaległych prac, lub wad, które jednak w istotny sposób nie przeszkadzają w korzystaniu z robót. Związane jest to z tym, że postępowanie realizowane w ramach programu FIDIC przewiduje inne niż powszechnie stosowane dokumentowanie zrealizowanych prac, w którym zamiast stosowanego powszechnie w robotach budowlanych protokołu odbioru robót wystawiane jest świadectwo przejęcia robót. Z orzecznictwa KIO stwierdziła w wyroku: „Dla oceny, czy świadectwo przejęcia tj. dokument wystawiany na podstawie tzw. żółtego FIDIC, może być uznane za dowód, iż roboty budowlane zostały prawidłowo ukończone i wykonane zgodnie z zasadami sztuki budowlanej należy dokonać interpretacji – w zakresie braku sprzeczności z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa krajowego, klauzul warunków kontraktowych FIDIC z uwzględnieniem postanowień łączącej strony umowy, które mogą wszak Warunki Kontraktowe FIDIC przyjąć z modyfikacjami. (...) zauważyć należy, że wystawienie przez inżyniera kontraktu świadectwa przejęcia ma, podobnie jak protokół odbioru, charakter akceptujący. (...) Na gruncie warunków kontraktowych FIDIC zgodnie z klauzulą zobowiązania wykonawcy zostaną uznane za wykonane dopiero z chwilą wystawienia świadectwa wykonania. Dopiero ten dokument uważany jest za akceptację robót, jako właściwie wykonanych. Na uwagę zasługuje jednak okoliczność, że świadectwo wykonania jest wystawiane dopiero po upływie okresu zgłaszania wad, z reguły kilkuletnim, który rozpoczyna się wydaniem świadectwa przejęcia. Okres zgłaszania wad zaś, jak wspomniano wcześniej, jest zaś odpowiednikiem okresu udzielonej gwarancji jakości. (...) Ponadto charakterystyczną cechą procedur FIDIC jest po pierwsze przeniesienie do okresu zgłaszania wad fazy wykonania drobnych zaległych prac, a po drugie brak dokumentu potwierdzającego bezusterkowy odbiór robót, który mógłby również potwierdzać że zostały wykonane drobne zaległe prace ujawnione w świadectwie przejęcia. Wreszcie stwierdzić należy, że wymaganie od wykonawcy, który realizował zamówienie zgodnie z warunkami kontraktowymi FIDIC złożenia świadectwa wykonania wydaje się nadmierne, z uwagi na to, że dokument ten wystawiany jest przez inżyniera dopiero po zakończeniu okresu zgłaszania wad i de facto dotyczy zdarzeń wynikłych w tym okresie. Należy zatem stwierdzić, że świadectwo przejęcia może być uznane za dokument potwierdzający zakończenie robót i ich prawidłowe wykonanie zgodnie z zasadami sztuki budowlanej jako odpowiednik protokołu odbioru, jeśli strony na zasadzie swobody umów wyrażonej w art. 3531 przeniosły do okresu zgłaszania wad etap wykonania drobnych zaległych prac i usunięcia drobnych wad, uznając, że nie stoi to na przeszkodzie przejęcia obiektu do eksploatacji i zapłaty wynagrodzenia. (...) Świadectwo przejęcia może być bowiem, w okolicznościach danej sprawy i na gruncie konkretnej umowy, uznane przez zamawiającego za wystarczający dokument potwierdzający posiadanie odpowiedniej wiedzy i doświadczenia wymaganej w SIWZ".

Sporządzenie jednostronnego protokołu odbioru prac budowlanych przez wykonawcę jest dopuszczalne, jeżeli od jego sporządzenia uzależniona jest zapłata wynagrodzenia. Blokuje się w ten sposób potencjalną możliwość szantażu podmiotu zobowiązanego do zapłaty (inwestora, generalnego wykonawcy) wobec wykonawcy (podwykonawcy). Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lipca 1998 r. (II CKN 673/97 ). Ma ono nie tylko głęboki sens z praktycznego punktu widzenia, ale również silne umocowanie w obowiązujących przepisach prawa. Na wstępie należy wyjaśnić, że nie ma podstaw do różnicowania sytuacji prawnej inwestora i generalnego wykonawcy w stosunku do podwykonawcy, jeżeli na podstawie art. 6471 inwestor wraz z generalnym wykonawcą jest zobowiązany do zapłaty należnego podwykonawcy wynagrodzenia. W każdym przypadku chodzi bowiem o jednakową relację, tj. relację podmiotu, na rzecz którego wykonano prace i na którym spoczywa obowiązek zapłaty i podmiotu, który te prace wykonał i spodziewa się otrzymać za nie umówione wynagrodzenie. Stąd dla uproszczenia można ograniczyć rozważania do inwestora, który jest ostatecznym beneficjentem działania wszystkich podmiotów zaangażowanych w proces budowlany, i wykonawcy. Kontekst faktyczny W praktyce umów o roboty budowlane powszechnie przyjął się schemat wystawiania faktur końcowych przez wykonawcę po podpisaniu przez strony protokołu odbioru końcowego. Problem zaczyna się wtedy, kiedy prace zakończono, a niekiedy i więcej – budowany obiekt stoi, działa i spełnia przypisaną mu rolę – a formalnego odbioru potwierdzonego protokołem brak. Brak więc formalnej podstawy do wystawienia faktury, a w braku faktury – brak płatności na rzecz wykonawcy. Problem sprowadza się więc do pytania – czy poprzez odwlekanie w czasie podpisania protokołu odbioru końcowego robót inwestor może w nieskończoność wstrzymywać wypłatę należnego wykonawcy wynagrodzenia za ich wykonanie? Istota problemu prawnego Istotą problemu prawnego leżącego u podstaw oceny tzw. protokołów jednostronnego odbioru wykonanych przez wykonawcę robót budowlanych jest charakter czynności odbioru jako obowiązku inwestora. W tym obszarze należy wskazać po pierwsze, że odbiór robót nie jest synonimem podpisania protokołu odbioru robót. Przepisy o umowie o roboty budowlane nie wymagają przyjęcia przez inwestora wykonanych robót w żadnej określonej formie. Stąd odbiór robót, a więc ich faktyczne przyjęcie od wykonawcy połączone co do zasady z udzieleniem mu pokwitowania wykonania zobowiązania, może nastąpić również przez fakty dokonane. Sporządzenie protokołu niewątpliwie ma jednak walor dowodowy, ułatwiając ustalenie w okolicznościach konkretnego przypadku, co objęła czynność odbioru. Po drugie, obowiązki inwestora można podzielić na dwie zasadnicze kategorie. Pierwsza obejmuje obowiązki mające na celu stworzenie wykonawcy warunków niezbędnych do wykonywania robót budowlanych. Do natury tych obowiązków należy to, że bez ich spełnienia przez inwestora wykonawca nie może spełnić swojego świadczenia. Do drugiej kategorii należy obowiązek odebrania wykonanych prac i zapłaty umówionego wynagrodzenia, a więc czynności konieczne do zakończenia stosunku prawnego stron. Obowiązki inwestora należące do drugiej ze wskazanych kategorii wynikają jednoznacznie zarówno z art. 647 Kodeksu cywilnego ( jak i z art. 18 ust. 1 pkt 4) Prawa budowlanego. W stosunku prawnym, jaki tworzy umowa o roboty budowlane (czy też np. umowa o dzieło, z której historycznie umowa o roboty budowlane się wywodzi), inwestor i wykonawca zajmują wobec siebie wzajemnie pozycję wierzyciela i dłużnika. Wydaje się, że wszystkie obowiązki należące do pierwszej z wymienionych kategorii w stosunku prawnym umowy o roboty budowlane inwestor wykonuje jako wierzyciel wobec wykonawcy będącego dłużnikiem. Z kolei obowiązki z kategorii drugiej inwestor wykonuje jako dłużnik. Innymi słowy, zarówno z tytułu zapłaty należnego wykonawcy wynagrodzenia, jak i poprzedzającego go odbioru robót, inwestor jest dłużnikiem wykonawcy, a wykonawca wierzycielem inwestora. Inwestor jako dłużnik wykonawcy powinien zatem dokonać odbioru i zapłacić umówione wynagrodzenie, czyli wykonać swoje zobowiązanie zgodnie z jego treścią, w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom (art. 354 § 1 Dokonanie odbioru przez inwestora to obowiązek dłużnika Ujęcie obowiązku dokonania odbioru przez inwestora wprost w przepisach prawa (por. art. 647 art. 18 ust. 1 Prawa budowlanego) przemawia jednoznacznie za kwalifikowaniem inwestora w tym przypadku jako dłużnika wykonawcy. Koncepcja ta jest również uzasadniona aksjologicznie, gdyż sankcje będące następstwem zwłoki dłużnika są dalej idące, niż konsekwencje związane ze zwłoką wierzyciela. Przyjęcie tej koncepcji oznacza zatem zaostrzenie odpowiedzialności inwestora zmierzające do silniejszej ochrony uprawnień wykonawcy, który należycie i terminowo wykonał swoje zobowiązanie. Ochrona osoby należycie wykonującej swoje zobowiązanie jest natomiast wartością samą w sobie, którą prawo chroni. Jest to koncepcja uwzględniająca wspomniane już zasady współżycia społecznego, czyli etyczny, moralny wymiar współczesnego prawa. Co z tego wynika?Skoro dokonanie odbioru jest obowiązkiem inwestora, i to obciążającym go jako dłużnika, to należy przyjąć, że wykonawca jako wierzyciel może żądać jego wykonania. Silniejsza ochrona wykonawcy jako wierzyciela inwestora w kwestii odbioru oznacza bowiem możliwość żądania wykonania świadczenia i naprawienia wynikłej z niewykonania szkody, a nawet odstąpienia od umowy (art. 477, 494 Żądania, o których mowa, aktualizują się w przypadku zwłoki dłużnika, czyli takiego opóźnienia w wykonaniu zobowiązania, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Co więcej, zwłoka inwestora (dłużnika) w wykonaniu jego zobowiązania do dokonania odbioru nie może rzutować na powstanie dalej idących, kolejnych roszczeń wykonawcy (wierzyciela), takich jak roszczenie o zapłatę należnego wynagrodzenia. Dlaczego? Dlatego, że faktycznie roszczenie o zapłatę wynagrodzenia jest konsekwencją wykonania zobowiązania przez wykonawcę jako dłużnika, a nie konsekwencją wykonania zobowiązania przez inwestora jako dłużnika, tj. odbioru. Fakt, że odbiór robót kwituje wykonanie zobowiązania (potwierdza jego wykonanie) nie oznacza, że odbiór staje się źródłem prawa wykonawcy do otrzymania zapłaty. Źródłem tym pozostaje bowiem niezmiennie należyte wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią, w tym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, czyli należyte wykonanie zleconych robót budowlanych. Innymi słowy, obowiązki wykonawcy jako dłużnika przekładają się na jego prawa jako wierzyciela. Obowiązki inwestora jako dłużnika pozostają na nie bez wpływu. Dostrzegając tę prawidłowość sądy powszechne kontynuują linię orzeczniczą wskazaną w powołanym na wstępie publikacji wyroku Sądu Najwyższego z 1998 r. stwierdzając, że: „Odbiór robót jest elementem przełomowym w stosunkach pomiędzy stronami umowy o roboty budowlane, gdyż z jednej strony potwierdza wykonanie zobowiązania i otwiera wykonawcy prawo do żądania wynagrodzenia, bądź wskazuje na jego niewykonanie lub nienależyte wykonanie w całości lub w części wobec istnienia wad i rodzi odpowiedzialność za wady ujawnione przy odbiorze, a z drugiej strony wyznacza początek biegu terminów rękojmi za wady. (…) Podkreślić należy, że w sytuacji gdy wymagalność roszczenia o wynagrodzenie za wykonane roboty uzależniona jest od protokolarnego odbioru robót, decydujące znaczenie ma nie tylko sporządzenie takiego protokołu, ale w razie jego braku, bądź odsunięcia tej czynności w czasie, w stosunku do okresu, w którym wykonano roboty, istotne znaczenie mają także przyczyny, które to spowodowały. W sytuacji bowiem, kiedy zamawiający z przyczyn leżących po jego stronie uchybia obowiązkowi odbioru robót, następują skutki zwłoki po jego stronie i takie zachowanie pozostaje bez wpływu na roszczenie wykonawcy, który uprawniony jest do żądania wynagrodzenia, a roszczenie jego staje się wymagalne z chwilą, w której po spełnieniu obowiązków przez wykonawcę, odbiór winien nastąpić.” W praktyce trafnie zatem przyjmuje się dokonywanie tzw. jednostronnych protokołów odbioru robót budowlanych przez wykonawców, jeżeli inwestor uchyla się od dokonania obowiązku odbioru. Jednostronny protokół odbioru tworzy swego rodzaju fikcję prawną pokwitowania udzielonego wykonawcy przez inwestora na piśmie. Od strony praktycznej taki protokół pełni rolę porządkującą, szczególnie w sytuacji, w której faktyczne przekazanie wykonanych robót rzeczywiście nastąpiło. Uzasadnieniem prawnym dla wypłaty należnego wykonawcy wynagrodzenia jest bowiem wykonanie zleconych prac, a nie podpisanie protokołu. Dlatego też, podobnie jak w przypadku umowy o dzieło, tak i przy umowie o roboty budowlane odbiór robót może skutecznie nastąpić również przez dokonanie faktycznego odbioru prac bez sporządzania formalnego protokołu. Zachodzi wtedy przypadek jednoznacznego oddzielenia czynności odbioru od potwierdzenia jego dokonania na piśmie. Wniosek Wniosek z powyższych rozważań jest prosty. Gdyby w sytuacji faktycznego przedstawienia prac do odbioru, a tym bardziej w przypadku przyjęcia wykonywanego obiektu do użytkowania przez inwestora, uzależniać należne wykonawcy wynagrodzenie od sporządzenia dwustronnego, pisemnego protokołu, „(…) inwestor korzystałby z wybudowanego obiektu bez zapłaty wynagrodzenia na rzecz wykonawcy, czego akceptować nie sposób” . Ta jednoznaczna teza pozwala na dokonanie prawidłowej wykładni przepisów, oddając ducha prawa cywilnego, które chroni nie tylko osoby staranne, ale i uczciwe. Szkoda, że tak często się o tym radca prawny Anna Wiluś-AntoniukANW Anna Wiluś-Antoniuk i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych Sp. k. tel. 22 253 02 00biuro@ Anna Wiluś-Antoniuk, radca prawny Czy artykuł był przydatny? Przykro nam, że artykuł nie spełnił twoich oczekiwań. Jak możemy to poprawić? Nasi Partnerzy polecają Quizy

protokół odbioru robót budowlanych do faktury